Historie

Initiatief voor de bouw van de Belvédère
Op 9 juni 1885 werd in Lochem het Verfraaiingsgezelschap Lochem en Omstreken (VG) opgericht en was daarmee de tweede VVV in Nederland. Het gezelschap had tot doel het toerisme te bevorderen en Lochem als aantrekkelijk vakantieoord te promoten. Al snel werd in 1893 door deze organisatie de uitkijktoren de Belvédère op het hoogste punt van de Lochemse Berg gebouwd. De toren verving de eerste houten belvédère die in 1886 nabij het buurtschap Zwiep was opgericht. De toren werd door aannemer H. Reerink voor het bedrag van 1.285 gulden gebouwd naar een ontwerp van de bekende architect Nicolaas Molenaar uit Den Haag. Boven de deur is nog het embleem VG en jaartal van bouwen te vinden.

De architect Nicolaas Molenaar heeft in Lochem en omgeving diverse opdrachten uitgevoerd. Hij is onder meer verantwoordelijk voor de verbouwingsplannen van Kasteel de Cloese in opdracht van Cornelis Jacob Sickesz en zijn echtgenote Maria Anna Cornelia van Harlingen en de nieuwe torenspits met carillon (1903) voor de Gudulakerk. 

Bouwhistorie in de 20e eeuw
Door de snelle groei van het nog vrij jonge bos was het nodig in 1912-1913 de toren met ruim twee meter te verhogen door middel van een vrijwel blinde derde geleding. De oorspronkelijke open koepel met ijzeren hekwerken werd herplaatst. In deze periode werden ook twee theehuisjes bij de toren gebouwd.
Deze toestand bleef voortbestaan tot 1953 in de Koude Oorlog, toen de bovenste geleding (balustrade) in beton en baksteen werd vernieuwd en opnieuw verhoogd.

De Belvédère als gemeentelijk monument

De Belvédère staat sinds 18 januari 1994 op de gemeentelijke monumentenlijst. De toren herinnert aan een belangrijke periode in de sociaaleconomische ontwikkelingsgeschiedenis van Lochem en omgeving in de 19de eeuw. In deze periode ontstond een belangrijke inkomstenbron: het toerisme. De grote aantrekkingskracht van de bosrijke omgeving en de heuvels van de Lochemse Berg uitte zich in de bouw van vele hotels, pensions, uitspanningen en de verbetering van de infrastructuur. Vele welgestelden vestigden zich permanent in Lochem, waar dan ook een fraaie villawijk ontstond. De in 1893 gebouwde toren diende als uitgangspunt en doel voor wandelingen in de omgeving. Tevens was er tot de 2^e Wereldoorlog een theeschenkerij gevestigd.

Motivatie voor plaatsing op gemeentelijke monumentenlijst

Basisnormen
Het pand voldoet aan de basisnormen. 

 Architectuurhistorische waarde en esthetische waardering
Het object heeft bijzondere en (reeds) zeldzame vormen, opvallende bouwonderdelen of details. (als gebouwtype zeldzaam). Het object vertegenwoordigt een (uitzonderlijk) gaaf voorbeeld van een bepaalde stijl of bouwwijze. (zeldzaam voorbeeld van een Belvédère, een goed voorbeeld van een laat 19de eeuwse recreatievoorziening, zoals deze in het verleden in bosrijke gebieden meer werden gerealiseerd.  Hoewel het gebouw sinds het einde van de 19de eeuw herhaalde malen is verhoogd, is de oorspronkelijke situatie nog goed herkenbaar gebleven. De ontwerper van het bouwwerk heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de bouwkunst. (het oorspronkelijke ontwerp is van de hand van N. Molenaar uit Den Haag, die aan het einde van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw tot de belangrijkste architecten behoorde, die in hun ontwerpen de diverse neostijlen toepasten. Zo bouwde hij bijvoorbeeld in Den Haag enkele grote neogotische stadskerken. In Lochem en omgeving zijn ook diverse gebouwen door hem ontworpen, zoals enkele villa’s aan de Nieuweweg (onder meer De Koppel), de torenspits van de Gudulakerk en kasteel de Cloese (verbouwing van het oude huis).

 Situeringswaarde
Het object is bepalend voor het behoud of zichtbaar houden van een historisch gevormde situatie. (het pand maakt deel uit van de laat 19de eeuwse bebouwing, die op en rond de Lochemse- en Paasberg ontstond ten dienste van het sterk groeiende toerisme in deze periode. Van deze bebouwing bleven diverse belangrijke voorbeelden bewaard (hotels, pensions). Dit beeld is in de omgeving van Lochem nog in redelijk gave staat bewaard gebleven. Diverse hotels en pensions hebben hun oorspronkelijke aanzien behouden). Het object maakt onderdeel uit van een bijzondere landschappelijke situatie. (het object is gelegen in het fraaie, beboste stuwwallandschap, dat onder meer de Lochemse berg omvat).

Sociaal-economische en cultuurhistorische waardering
De bebouwing is van belang i.v.m. het zichtbaar houden van sociaaleconomische of cultuurhistorische ontwikkelingen of feiten. Het gebouw is van belang voor het zichtbaar houden van de sociaaleconomische en cultuurhistorische ontwikkeling van Lochem in de tweede helft van de 19de eeuw, toen in verband met het zich sterk ontwikkelende toerisme op verschillende plaatsen in de omgeving gebouwen met een recreatieve functie verrezen, met name op en rond het stuwwallandschap tussen Lochem en Barchem. Naast hotels, restaurants en pensions werden ook uitzichtspunten tot ontwikkeling gebracht, waaronder de Belvédère op de Lochemseberg en de Paasberg (ter plekke van de huidige watertoren).

Plattegrond en opbouw

• De toren bezit een ronde plattegrond, vier bakstenen geledingen en een balustrade.
• De toren beschikt over een samengestelde houten spiltrap voorzien van tussenbordessen.
• Het hoogste platform is middels een stalen steektrap te bereiken.
• Het geheel is gemetseld in baksteen in kops verband.
• De eerste geleding bezit een hoge bakstenen plint, afsluitend met een bakstenen waterlijst. Deze plint wordt geschoord door forse betonnen steunberen, die niet tot de oorspronkelijke opzet behoren.
• In de eerste geleding bevindt zich de ingang onder een segmentboog. Op de latei bevindt zich het opschrift “VG 1893”. De originele houten entreedeur is vervangen door een stalen variant.
• In de eerste en tweede geleding bevinden zich voorts enige kleine vensters met segmentbogen en bakstenen lekdorpels, een aantal vensters is dichtgemetseld.
De tweede geleding sluit aan de bovenzijde af met een dubbele en een enkelvoudige bakstenen waterlijst.
• De lage derde geleding is blind uitgevoerd en bezit ter afsluiting diverse bakstenen sierlijsten en een sterk overstekende kroonlijst.
• Hierboven bevindt zich een vierde geleding, bestaande uit een in beton uitgevoerde constructie met rondom kleine getoogde vensters met tussenstijlen. De derde en vierde geleding zijn later aan de toren toegevoegd.
• De toren is beëindigd middels een overstekende waterlijst en een eenvoudige bakstenen balustrade, eveneens met betonnen dammen.